Đèo Pha Đin còn gọi là Dốc Pha Đin, nối liền giữa 2 tỉnh Sơn La - Điện Biên, lừng danh từ trong chiến dịch Điện Biên Phủ bởi phải hứng chịu hàng nghìn tấn bom đạn mà vẫn trường tồn, ngày nay còn được phong là một trong “tứ đại đỉnh đèo Tây Bắc” nổi tiếng hiểm trở và có cảnh đẹp mê hoặc du khách. Tên gọi đèo Pha Đin xuất phát từ tiếng dân tộc Thái là “Phạ Đin”, trong đó Phạ nghĩa “trời”, Đin là “đất” hàm ý chỗ tiếp giáp giữa trời và đất.

Truyền thuyết đèo Pha Đin Người vùng Lai Châu (sau tách thành Lai Châu, Điện Biên) và Sơn La từ xa xưa còn lưu truyền câu chuyện kể về cuộc bàn thảo tìm cách vạch định ranh giới của hai địa phương bằng một cuộc đua ngựa vượt đèo Pha Đin.

Sau hành trình gian nan, hai dũng sĩ và hai con tuấn mã đều có sức mạnh và ý chí tương đồng nên khoảng cách mà họ đi được cho tới địa điểm gặp nhau trên đèo không chênh lệch bao nhiêu. Tuy vậy, ngựa Lai Châu nhỉnh hơn nên phần đèo thuộc về Lai Châu dài hơn một đoạn so với phần đèo thuộc Sơn La.

Thông tin về đèo Pha Đin 

Thời chiến tranh ác liệt, đèo Pha Đin là một trong những tuyến huyết mạch quan trọng tiếp vận vũ khí đạn dược và lương thực cho chiến dịch Điện Biên Phủ (1954) của quân ta, từ đó đã trở thành một biểu tượng của tinh thần gan dạ với hơn 8.000 thanh niên xung phong “quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”.

Năm 1954, nhằm chặn đứng tuyến tiếp vận này của ta, suốt 48 ngày đêm ròng rã quân địch đã cho máy bay oanh tạc đường quốc lộ 6, trong đó có đèo Pha Đin và ngã ba Cò Nòi là hai nơi hứng chịu lượng bom đạn đổ xuống nhiều nhất. Trên đỉnh đèo Pha Đin hiện vẫn còn tấm bia ghi lại dấu ấn lịch sử này.

Đến năm 2005, chính phủ quyết định đầu tư nâng cấp tuyến quốc lộ 6 lên Tây Bắc. Trong đó, đoạn Sơn La - Tuần Giáo được thi công từ năm 2006 đến năm 2009 thì hoàn tất, chia đèo Pha Đin thành 2 tuyến cũ và mới từ ngã 3 đỉnh đèo:

Đèo Pha Đin Cũ: dài 32km (từ km 360 đến km 392, nằm trên quốc lộ 6 cũ) có điểm cao nhất là 1.648m so với mực nước biển; và khoảng 125 khúc cua nổi tiếng hiểm trở, đường hẹp, nhiều đoạn chỉ đủ cho một ôtô đi qua.

Đèo Pha Đin Mới: được xây bám theo sườn núi phía trái quốc lộ 6 cũ, chiều dài giảm còn 26km với khoảng 60 khúc cua, có cua rộng tới 60 mét, độ dốc hạ xuống còn 8%, đặc biệt mặt đường rộng gấp gần 2 lần so với trước.

Từ khi tuyến đèo Pha Đin Mới được đưa vào sử dụng đã giúp xe cộ lưu thông an toàn hơn, còn tuyến đèo Pha Đin Cũ chỉ còn phù hợp cho người dân bản địa hoặc những du khách ưa mạo hiểm tìm đến chinh phục, khám phá.

Du lịch đèo Pha Đin

Dù chinh phục đèo Pha Đin cũ hay mới, du khách cũng có dịp mãn nhãn với cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ và ngoạn mục. Nhìn từ xa, cung đèo như sợi dây thừng buộc nối những quả núi với nhau, lơ lửng giữa mây trời. Cái ngoằn ngoèo, khúc khuỷu, lên xuống của đường đèo đẹp như thể chỉ trong tranh. 

Từ dưới chân đèo đã mê mẩn với những bản làng mộc mạc, nằm yên bình giữa thung lũng mướt xanh. Lên lưng chừng đèo, thảm cây rừng bảng lảng màn sương, thi thoảng điểm chấm đỏ, tím của hoa gạo, hoa sim. Đến ngã 3 đỉnh đèo, cái lạnh vùng cao quấn quýt, không gian mở ra mênh mông, thảm mây quyện chặt bồng bềnh, núi đồi trùng điệp xa xa...

Hầu như trên cả cung đèo Pha Đin, sức sống hiển hiện, chứ không hoang vắng như cái thuở xưa. Bởi nhiều năm nay, người dân các bản lân cận của xã Phỏng Lái, huyện Thuận Châu, tỉnh Sơn La và người dân xã Tỏa Tình, huyện Tuần Giáo, tỉnh Điện Biên cùng nhau họp chợ buôn bán nông sản, hàng hóa địa phương. Các mặt hàng rau củ, hoa quả, phong lan và vật nuôi... đều do bà con tăng gia sản xuất hoặc lấy trên núi từ rừng, nên nhiều du khách sau khi dừng chân thưởng ngoạn, cũng chọn mua vài thứ về làm quà.

Cuộc sống ấm no đang đến từng ngôi nhà, ngõ bản người Mông nơi đỉnh đèo Pha Đin bốn mùa mây phủ. Đặc biệt là khi bộ 3 loài cây cà phê - táo mèo - sa nhân được chú trọng phát triển. Chứng kiến sự đổi thay ở đây mới thấy câu nói “Xá ăn theo lửa, Thái ăn theo nước, Mông ăn theo sương mù” được người xưa đúc kết đến nay vẫn còn nguyên giá trị.