Làng Sàn xưa kia thuộc xã Phương Lạn, huyện Phượng Nhỡn, phủ Lạng Giang, đạo Kinh Bắc, nước Đại Việt. Đây là vùng đất sơn thủy hữu tình, địa thế thuận lợi, có điều kiện hội tụ và giao tiếp với bốn phương.

Nằm kề bên Quốc lộ 31, cách thành phố Bắc Giang 15km về phía đông bắc, quần thể kiến trúc nghệ thuật quốc gia đình - chùa Sàn tọa trên đầu con phượng với dãy xóm nằm trải dài hai bên cánh chim. Trước cửa đình là hồ làng và giếng đình “tọa sơn, tích thủy”, hội tụ tâm linh nên được du khách thập phương tìm đến trong những ngày lễ hội đầu năm mới.  

Đình Sàn thờ thành hoàng làng là các vị Cao Sơn, Quý Minh và Minh Giang Đô Thống. Theo truyền thuyết, đây là 3 vị tướng dưới thời Hùng Vương thứ 18, có công diệt giặc cứu nước, giúp dân. Ngày 20/4/1995, nhà nước có quyết định công nhận Đình – chùa Sàn là “Di tích Văn hóa - Lịch sử nghệ thuật cấp Quốc gia”.  Trong câu chuyện đầu xuân với các bậc cao niên, cụ Đỗ Văn Được, 85 tuổi, nguyên Chủ tịch UBND xã Phương Sơn kể lại: Năm 1715, dân làng Sàn xây dựng đình. Ngày ấy, làng có hai giáp đông và tây. Mỗi giáp có trách nhiệm cung cấp vật liệu để xây dựng một phía đình. Làng mời hai hiệp thợ đến cùng thi công theo một chuẩn mực thống nhất nhưng độc lập hai phía. 

Hiệp thợ nào cũng cố gắng chau chuốt, thể hiện tay nghề, tài nghệ của mình nên các bộ phận được tạo ra thực sự là những tác phẩm kiến trúc nghệ thuật tinh xảo, độc đáo. Đi qua sân lớn trước cửa là tới tòa đại đình gồm 3 gian (hai dĩ, hai trái) cao to, bề thế, uy nghiêm với 4 đầu đao cong, cải đắp tuyệt vời. Bờ nóc đắp lưỡng long chầu nguyệt, hai đầu có các con kìm, con sấu. Hình nghê chầu, phượng múa đắp nổi ở bờ dải thể hiện sinh động và bờ nóc gắn hoa chanh chạy suốt tôn thêm vẻ đẹp uy nghiêm mà vẫn thanh thoát nhẹ nhàng. Đình làng xây dựng theo kiểu chữ công. Tòa đại đình và tòa hậu cung nối liền với 3 gian dải muống khiến cho ngôi đình đồ sộ vượt trội hơn các ngôi đình khác trong vùng.

Trên các vì kèo vẫn lưu lại nhiều chi tiết chạm khắc tinh xảo mang phong cách nghệ thuật thời Lê Trung hưng với chủ đề tứ linh “ Long – Ly – Quy – Phượng”, “ Tiên nữ cưỡi rồng”, “ Long vân khánh hồi”… Đây cũng chính là thông điệp khẳng định vùng đất địa linh nhân kiệt, đất của Cha Rồng, Mẹ Tiên để con cháu muôn đời như rồng mây gặp nhau, mưa thuận, gió hòa, dân an vật thịnh.  

Vào ngày lễ hội mồng 10 tháng giêng, dân giáp đông và giáp tây sắm sửa hai cỗ lễ để thờ thánh Cao Sơn, Quý Minh. Các gia đình, họ tộc tập trung con cháu tề tựu ra đình làm lễ. Cỗ nhà cũng giống cỗ làng nhưng nhỏ hơn và những năm gần đây còn có thêm cỗ của các đội, các thôn.

Đoàn rước mâm cao, cỗ đầy của làng, của thôn xóm, đến các gia đình, dòng họ nối tiếp nhau trong sắc xuân rực rỡ, đủ thấy sự no ấm, vui tươi của vùng đất địa linh nhân kiệt. Ngày 10 mới là chính lễ nhưng hội đã tưng bừng từ mồng 8. Nhiều trò chơi dân gian được tái hiện sinh động như: đu tiên, leo cầu kiều bắt vịt, đập niêu, hay tổ tôm điếm, cờ người, cướp cầu, đánh nai, đánh khăng, chơi quay, đấu vật... 

Kể về bản sắc riêng của quê hương, cụ Đỗ Văn Thử - chủ nhiệm HTX nông nghiệp Phương Lạn khoe trò đu tiên với nét đẹp độc đáo, vui khỏe, lành mạnh chỉ diễn ra mỗi khi làng vào hội. Cây đu dựng cạnh đình hoặc trong xóm gồm 4 cây tre đực già cỡ lớn. Bốn cây tre già ưng ý dài chừng 5 - 6 m được chọn, chôn cách nhau chừng 3 – 4 mét và dùng thừng néo ngọn lại với nhau. Trên đỉnh néo đặt một đoạn tre đực già làm đòn gánh và tay đu. Hai người đu, đứng quay mặt vào nhau, nhún người, đẩy đu lên cao dần. Cặp đôi vút lên độ cao chừng 4-5 mét, vượt qua néo, gọi là “giật nọc”. Từ trên cao, cảnh làng quê thanh bình trải rộng theo tầm mắt, niềm vui thăng hoa, họ không nhún nữa mà để cho đu từ từ dừng lại, kết thúc một vòng chơi bay bổng, hấp. Ngày xuân như bất tận, không khí lễ hội tràn ngập nơi làng quê thanh bình và kéo đến tận giêng hai như câu ca “Chùa Sàn hai bẩy tháng hai, ai không đi hội cũng hoài tiếng thanh”.

Con cháu làng Sàn dù đi làm ăn đâu xa, những ngày này cũng về làng dự hội như một dịp báo đáp với tổ tiên. Giữa trăm ngàn bận rộn đời thường, nét văn hóa đẹp đẽ bình dị ở ngôi làng cổ như một vĩ thanh trong bản nhạc kết nối tình làng nghĩa xóm.