Xã Chuyên Mỹ, huyện Phú Xuyên từ lâu đã nổi tiếng với nghề khảm trai truyền thống. Xã có 7 làng thì cả 7 làng được công nhận làng nghề khảm trai, sơn mài, chế biến nguyên liệu khảm trai... Nghề khảm trai truyền thống đã và đang tạo nên những bước đột phá, đem lại lợi ích kinh tế cao cho người dân nơi đây.

Đến xã nghề Chuyên Mỹ khi các cơ sở sản xuất, các nghệ nhân, người dân nơi đây đang tập trung hoàn thiện những công đoạn cuối cùng của sản phẩm khảm trai, sơm mài để tham gia trưng bày, giới thiệu tại Lễ hội vinh danh làng nghề truyền thống may com lê xã Vân Từ, mới thấy hết sự tài hoa, tinh tế, tỉ mỉ của người làm nghề nơi đây.

Những cơ sở sản xuất, những người thợ khảm trai đang lao động, làm việc khẩn trương để tạo ra những tác phẩm tinh xảo, mang giá trị nghệ thuật cao. Ông Vũ Quốc Thương – Phó Bí thư Đảng ủy – Chủ tịch Ủy ban nhân dân (UBND) xã Chuyên Mỹ, cho biết: Tại Lễ hội vinh danh làng nghề truyền thống may com lê xã Vân Từ năm 2019, xã Chuyên Mỹ có 19 cơ sở đăng ký tham gia trưng bày, giới thiệu sản phẩm khảm trai truyền thống. Từ nhiều ngày nay, các cơ sở, người thợ làng nghề đã tích cực chuẩn bị để mang đến lễ hội những sản phẩm đẹp, đặc sắc nhất.

Theo thần phả đình làng Chuôn Ngọ thì nghề khảm trai nơi đây xuất hiện từ khoảng thế kỷ XI, đến thế kỷ XIII. Ông tổ nghề hiện được thờ tại làng là ông Trương Công Thành - một vị tướng văn võ song toàn dưới triều Lý (1009 - 1225).

Tương truyền, Trương Công Thành là một vị phó tướng tài ba của vua Lý, sau khi đánh đuổi quân xâm lược, ông được vua ban thưởng rất nhiều và đến cuối đời ông sống một cuộc sống phong lưu tao nhã, thường ngao du sơn thủy.

Trong một lần tình cờ ra bờ suối, nhặt được những mảnh vỏ trai, vỏ ốc mang nhiều màu sắc óng ánh rất lạ, ông bèn đem về nhà nghiên cứu, thử lắp ghép những vật liệu đó và tạo ra các họa tiết hoa văn rất sinh động.

Dần dần, ông khai nghiệp cho người dân trong vùng, tạo nên nghề khảm trai cho người dân ở Chuôn Ngọ và làng nghề đã được phát triển rộng khắp ra toàn xã Chuyên Mỹ ngày nay.

Trước đây, người thợ Chuyên Mỹ chủ yếu làm hoành phi, câu đối trong nhà thờ, đình đền, trang trí họa tiết trên sập gụ, tủ chè hay chế tác ra những bức tranh treo tường phỏng theo tích truyện Tam Quốc, những bộ “thông, trúc, cúc, mai” …

Theo thời gian và xu thế hội nhập, những nghệ nhân khảm trai nơi đây đã từng bước nâng cao tay nghề để sáng tạo ra những mẫu tranh tinh xảo, kỹ thuật hơn như phong cảnh non nước, khắc họa chân dung…

Nguyên liệu chủ yếu để làm ra sản phẩm là vỏ trai, vỏ ốc được làm sạch; cắt, xẻ, làm nhẵn, làm phẳng. Những miếng vỏ trai, vỏ ốc “vô tri, vô giác” qua bàn tay của người thợ khảm, được gắn lên những đồ vật, bức tranh, đã trở thành những tác phẩm kiệt tác có giá trị nghệ thuật cao.

Là chủ một cơ sở khảm trai, ốc tại làng Chuôn Thượng, nghệ nhân trẻ Vũ Ngọc Oanh luôn tự hào là một thế hệ nối nghiệp nghề truyền thống cha ông. Theo anh Oanh: Để có một sản phẩm khảm trai, người thợ phải trai qua nhiều công đoạn. Mỗi công đoạn, người thợ đều phải thật cẩn thận, tỉ mỉ.

“Để phát triển làng nghề, xã Chuyên Mỹ đã và đang thực hiện phát triển làng nghề truyền thống kết hợp với du lịch tại điểm làng nghề. Lập dự án chỉnh trang cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch làng nghề, phục vụ tốt hơn cho nhu cầu du lịch; tăng cường xúc tiến thương mại, xúc tiến du lịch”, ông Vũ Quốc Thương – Chủ tịch UBND xã Chuyên Mỹ, cho biết.

Trải qua bao thăng trầm, nghề khảm trai ở Chuyên Mỹ vẫn được nhiều thế hệ người dân tiếp tục lưu truyền và phát triển. Số nghệ nhân, thợ có tay nghề giỏi, vững vàng trong các làng nghề ngày một đông.

Hiện nay, các nghệ nhân khảm trai ở Chuyên Mỹ đang từng bước nâng cao tay nghề, sáng tạo nhiều sản phẩm khảm trai, khảm ốc tinh xảo, kỹ thuật cao, không chỉ nổi tiếng trong nước mà còn vươn ra quốc tế, từng bước đưa Chuyên Mỹ trở thành một trong những điểm đến du lịch làng nghề của huyện Phú Xuyên.